Մենք` բոլորս, հաշվետու ենք ժողովրդին

Առողջապահության նախարար Դերենիկ Դումանյանն իր պաշտոնավարման 100-րդ օրվա առթիվ հրավիրված ասուլիսում անդրադարձավ այն առանցքային հարցերին, որոնք այսօր մտահոգում են և´ ազգաբնակչությանը, և´ պետության ղեկավարին, և´ համակարգի աշխատողներին: 

Ողջունելով և շնորհակալություն հայտնելով լրագրողներին ակտիվ մասնակցության և համագործակցության համար, նախարար, պրոֆեսոր Դերենիկ Դումանյանը նշեց, որ այս ընթացքում առաջին հերթին ուսումնասիրել է առողջապահության ոլորտում ծառացած առկա խնդիրները, որոնք անհանգստացնում են մեր ազգաբնակչությանը,  բուժաշխատողներին և, որոնք հրատապ են կամ ժամանակի ընթացքում լուծվող խնդիրներ են և այդ ամենը  հարկ է վերլուծել, խմբավորել, բացահայտել դրանց առաջացման պատճառները և նաև նախատեսել լուծման ուղիները: 

- Առաջին հարցը, որին ուզում եմ անդրադառնալ դեղորայքի ոլորտն է: Կարծում եմ այսօր այս խնդիրը բոլորիս էլ շատ է հետաքրքրում, հատկապես, որ վերջին մի քանի տասնյակ օրերի ընթացքում  անընդհատ այս հարցերի հետ ենք առնչվում: Մեր ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ այս ոլորտում ամենամտահոգիչը դեղերի չհիմնավորված գների աճն է: Ուսումնասիրությունը ցույց  տվեց, որ վերջին 1-2 տարվա ընթացքում միջազգային դեղարտադրողների մոտ գների էական աճ չի գրանցվել: Մեր կառավարությունը վերջին տարիներին ձեռնարկել է համապատասխան միջոցներ, որպեսզի հեշտացնի դեղերի ներկրումը Հայաստանի Հանրապետություն: Մասնավորապես, անցած տարվա գարնանը, համապատասխան որոշմամբ, նախատեսել էր գների իջեցման նպատակով հեշտացնել դեղներմուծողների խնդիրներն այն դեղարտադրողներից, ովքեր դեղեր են արտադրում այլ երկրների համար: Այսինքն, կառավարությունը թույլ է տվել երրորդ երկրի միջոցով դեղեր ներկրել Հայաստան այն հիմնավորմամբ, որ դա կնպաստի դեղերի գների նվազեցմանը: Սակայն 1,5 տարվա վերլուծությունը ցույց տվեց, որ մեր երկրում գործող դեղ ներկրող 50 կազմակերպություն, որն այդ ճանապարհով ներկրել է 55 անունից ավելի դեղորայք, դեղերի գների որևէ էական նվազում չի նկատվել, բացառությամբ 5-6 դեղերի, այն էլ որոշակի խմբաքանակների համար: Ըստ էության, այդ դեղերի գները ոչ թե չեն իջել, այլ, նույնիսկ, բարձրացել ենª նպաստելով գերշահույթների ձևավորմանը:

Գների հետ կապված մեկ նկատառում ևս. պետությունը գնագոյացման գործում որևէ միջամտություն չի ցուցաբերում և դա հանգեցնում է նրան, որ որոշ ոչ պարտաճանաչ դեղ ներկրողներ գերշահույթ ստանալու նպատակով ձևավորում են դեղորայքի գները:

Նախարարը նշեց, որ առկա են որոշ խնդիրներ, որոնք պայմանավորված են առողջապահության նախարարության գործունեությամբ: Դրանք վերաբերում են դեղերի գրանցմանը, վերագրանցմանը, դեղերի հավաստագրերի ժամկետների երկարացմանը: 

- Մեր ուսումնասիրությունների արդյունքում հայտնաբերել ենք, որ այս ոլորտում պետք է ավելի հեշտացնել գործընթացը: Հայաստանում դեղերի գրանցման գործընթացը տևում է 180 օր, 6 ամիս և այս ժամանակահատվածը, մեր կարծիքով, չի նպաստում դեղերի ներմուծման հեշտացմանը: Բացի այդ, բոլորս էլ գիտենք, որ բավական շատ են չգրանցված դեղերի շրջանառությունը Հայաստանի Հանրապետությունում: Սա ունի իր օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառները: Մեր հանրապետությունում կարգն այսպես է, որ յուրաքանչյուր 5 տարին մեկ դեղը պետք է գրանցվի կամ վերագրանցվի: Այսինքն, եթե շատ հեղինակավոր ֆիրմայի դեղը գրանցվել է, ապա 5 տարին լրանալուց հետո այն կրկին պետք է ներկայացնի փաստաթղթեր` գրանցվելու նպատակով: Մեր շուկան լինելով փոքր, շատ խոշոր ֆիրմաներ ընդամենը հրաժարվում են դեղերը վերագրանցել ՀՀ-ում, ելնելով նրանից, որ դա պահանջում է լրացուցիչ ֆինանսներ, ժամանակ: Իսկ մեր ներկրողները տարբեր ճանապարհներով բերում են այդ դեղերը և, բնականաբար, վաճառում են որպես չգրանցված դեղորայք:

Հաջորդ խնդիրը, որ խիստ անհանգստացնում է մեր հանրությանը` դեղերի որակի հետ կապված հարցն է: Մենք բոլորս նաև սպառող ենք և գիտենք, որ շատ դեպքերում ինքներս չենք վստահում դեղորայքի իսկությանը: Դեղորայքը ներկրելու պահից, սկսած մաքսային պահեստներից մինչև սպառողը, այդ ամբողջ շղթան պետք է գտնվի ամենախիստ հսկողության ներքո: Յուրաքանչյուր դեղորայք, որ մտնում է հանրապետություն, ենթարկվում է փորձագիտական  քննության «Դեղերի փորձագիտական կենտրոն»ՓԲԸ-ի կողմից և հենց սահմանի վրա որոշվում է դրա պիտանելիությունը, որակի աստիճանը: Դեղորայքը որոշ ժամանակահատված պահվում է մաքսային պահեստներում, որտեղ, սակայն, չկան համապատասխան պայմաններ: Մինչդեռ դեղորայքի պահպանման համար անհրաժեշտ են և´ ջերմաստիճանի, և´ լուսային, և´ խոնավություն հետ կապված համապատասխան պայմաններ: Ուստի, հարկ է ստեղծենք պայմաններ, որ դեղը վերահսկվի մինչև սպառողը: Մինչդեռ այս ոլորտում բացակայում է վերահսկողության լիարժեք մեխանիզմները: Այստեղ մենք խնդիրներ ունենք, որոնք արագ լուծում են պահանջում: 

Դեղերի ոլորտում հաջորդ խնդիրը դեղերի անվճար տրամադրումն է: Ինչպես նշեց նախարարը, այստեղ ևս խնդիրներ են հայտնաբերել, ուստի, այսուհետ նախատեսվել է անվճար դեղորայքի տրամադրումը դարձնել հասցեական: 

- Մեր ուսումնասիրության արդյունքներից պարզվել է, որ «Փարոս» խմբերում ընդգրկված 36 և ավելի միավոր ունեցող մարդիկ անվճար դեղորայք ստացողների ցանկում ընդգրկված չեն և նման հիվանդները պառկում են ստացիոնար բուժման, որ օգտվեն անվճար տրամադրվող դեղորայքից, իսկ ստացիոնար բուժումը թանկ հաճույք է և, փաստորեն, նախարարությունը կրկնակի է վճարում նման հիվանդներին անվճար դեղորայքով ապահովելու համար: Մյուս խնդիրն այն է, որ հաշմանդամության խումբ ունեցողներին ևս տրամադրվում է անվճար դեղորայք, սակայն այստեղ հաշվի չի առնվում նրանց սոցիալական վիճակը, այսինքն, նա հաշմանդամ է, բայց սոցիալապես ապահովված է, իսկ մենք նրան ընդգրկել ենք այս ցուցակում: Այսինքն, պետք է հստակեցնենք և ավելի հասցեական դարձնենք անվճար դեղորայք ստացողների ցանկը: 

Նախարար Դումանյանն անդրադարձավ նաև այս օրերին շատ քննարկվող գնումների հետ կապված խնդրին:

- Պետք է նշեմ, որ առողջապահական համակարգում ընդգրկված բոլոր ինքնուրույն սուբյեկտները` բուժհաստատությունները, իրենց բժշկական կենտրոնների համար ինքնուրույն են իրականացնում գնումները: Տարվա սկզբում Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի կողմից իրականացված ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ 134 բուժհիմնարկներ, որոնք այս գործընթացում ընդգրկված են ուսումնասիրությունների շրջանակներում, 134-ից 109-ը ընդհանրապես գնումներ չեն իրականացնում, առանց մրցույթի կատարում են գնումներ, որը և մեխանիկորեն հանգեցրել է դեղորայքի գների 50-100 տոկոս աճի, այն հիմնարկների հետ համեմատ, որոնք մրցույթով են դեղորայք ձեռք բերել: Իսկ դրանցից 66-ի տնօրեններն ընդհանրապես չեն իմացել, որ մրցույթով պետք է գնումներն իրականացնել: Այստեղ հետևությունն այն է, որ մեր շատ տնօրեններ տեղյակ չեն իրավական փաստաթղթերին և նախարարությունն այստեղ մեծ անելիքներ ունի նրանց իրազեկությունը բարձրացնելու ուղղությամբ: 

Գաղտնիք չէ, որ ազգաբնակչությանն անհանգստացնում է նաև պետպատվերի, բուժօգնության որակի, մատչելիության խնդիրները: Նախարարն անդրադառնալով այդ թեմային, նշեց.

- Հաջորդ խնդիրը, որին ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել, դա բժշկական օգնության հասանելիությունն է, պետպատվերի տեղադրումը, բժշկական օգնության որակը և նման խնդիրները: Ցավոք սրտի, այսօր մեր ազգաբնակչությունը տեղյակ չէ իր իրավունքներին, որոնք հնարավորություն են տալիս նրան ստանալու անվճար բուժօգնություն: Շատ դեպքերում մենք առնչվում ենք այնպիսի դեպքերի, երբ հիվանդը, ով իրավունք ունի ստանալու պետության կողմից երաշխավորված անվճար բուժօգնություն, մերժվում է:

Ուզում եմ պաշտոնապես հայտարարել, որ յուրաքանչյուր բուժհիմնարկում պետպատվեր իջեցնելուց նախարարության և բուժհիմնարկի միջև կնքվում է պայմանագիր, որտեղ հստակ տարվա կտրվածքով, ամսե-ամիս նշված է կատարվելիք աշխատանքի ծավալը և դրա դիմաց ակնկալվող ֆինանսավորումը: Եթե, նույնիսկ, լինում են դեպքեր, երբ բուժհիմնարկները գերակատարում են իջեցված քանակը, նախարարությունն ամեն դեպքում ֆինանսավորում է, բացի այն դեպքերից, երբ նախարարությունը գտնում է, որ չհիմնավորված ծախսեր են իրականացվել: Այս հարցի շուրջ ևս լուրջ վերլուծություններ ենք իրականացրել և առաջիկայում կներկայացնենք ծրագրեր, որոնց համաձայն, յուրաքանչյուր քաղաքացի տեղեկացված կլինի, որ  պետության հատկացրած գումարները պետպատվերից օգտվողներին անվճար բուժօգնություն ստանալու համար են: 

Ունենք կարևոր մի խնդիր ևս` որակի վերահսկողությունը: Փաստորեն, Առողջապահության նախարարությունը բժշկական օգնության որակի վերահսկման հստակ մեխանիզմներ չունի: Սա հանգեցնում է նրան, որ շատ դեպքերում վճարում ենք բժշկի կատարած բուժծառայության համար, սակայն դրա հիմքում չդնելով որակը: Պատճառն այն է, որ  չունենք չափորոշիչներ, հստակ մեխանիզմներ, բուժման սխեմաներ, որոնցով կարող ենք գնահատել այդ բուժօգնության որակը: Եվ այս տեսակետից մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք: Հաջորդ խնդիրը, որ կուզենայի խոսել, դա բժշկական հաստատություն և պացիենտ փոխհարաբերություններն են: Շատերս ականատես ենք լինում այդ փոխհարաբերություններում էթիկայի տարբեր խախտումների, տարբեր բողոքարկումների հիվանդների կողմից, լինում են դեպքեր, երբ հիվանդը գոհ է բուժման արդյունքներից, բայց դժգոհ է իր նկատմամբ ցուցաբերած վերաբերմունքից: Մենք մշակել ենք կանոնակարգ, ըստ որի, բուժհաստատություն և հիվանդ փոխհարաբերությունները կկարգավորվի պայմանագրային սկզբունքով և յուրաքանչյուր կողմ տեղեկացված կլինի իր պարտականությունների ու իրավունքների մասին: Բնականաբար, այնպես պետք է անենք, որ ազգաբնակչությունը մեզ վստահի, հավատա և բուժանձնակազմի կողմից մշտապես ստանա աջակցություն:

Նախարար Դ.Դումանյանը վերջին 1-2 ամիսներին այցելել է բոլոր մարզեր, զրուցել և´ բնակչության, և´ բուժաշխատողների հետ, ծանոթացել բուժհաստատությունների պայմաններին, որոնց ընթացքում ծագել են մի շարք խնդիրներ: Կարևորելով տարածքային համաչափ զարգացումը, ֆինանսավորումը` նախարարը համահարթեցման ծրագիր է առաջարկել:

- Վերջին տարիներին մարզերում կառուցվել է 12 խոշոր բժշկական կենտրոն և դրանք, բացի նոր կառույցներ լինելուց, հագեցվել են ամենաժամանակակից, արդիականացված սարքավորումներով, ստեղծվել են այն բոլոր պայմանները, որ մեր մարզերի բնակչությունը ևս հնարավորություն ունենա ստանալու բարձրակարգ, բարձրորակ, մասնագիտական բուժօգնություն: Խնդիրն այն է, որ այս 12 մարզերից դեռևս շարունակում է հոսքը դեպի  Երևան: Ես ցանկացա հասկանալ ինչումն է խնդիրը, ինչու հիվանդը չի վստահում մարզային բուժհիմնարկներին, կլինիկայում տեղակայված տեխնիկային, ինչու բուժում չի ուզում ստանալ իր տան մոտ, այլ գերադասում է հարյուրավոր կիլոմետրեր կտրել և բուժում ստանալ Երևանում:

Այստեղ մի քանի խնդիր կա: Առաջինը` կադրային պակասն է մարզերում: Այսօրվա դրությամբ մարզերում ունենք 259 թափուր հաստիք, սա շատ մտահոգիչ է: Մարզեր ունենք, երբ 1 մասնագետն սպասարկում է ամբողջ մարզին: Օրինակ, Վայոց ձորում 1 անեսթեզիոլոգ ունենք և´ Վայքի, և´ Եղեգնաձորի համար, Բերդում ունենք 1 գինեկոլոգ-մանկաբարձ, եթե նա արձակուրդ գնա այդ մարզում ծննդօգնությունը հարցականի տակ կդրվի: Երկրորդը` ֆինանսավորումը հավասար չի բաշխվում Երևանի և մարզերի միջև: Իմ ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ եթե ամբուլատոր պոլիկլինիկական ծառայության մեջ 58%-ը բաժին է ընկնում մարզերին, ապա 42%-ը` Երևան քաղաքին, այս ֆինանսավորումը կատարվում է ըստ բնակիչների թվի: Ստացիոնար ծառայության մեջ 30%-ը բաժին է ընկնում մարզերին, 70%-ը` Երևանին: Սա ինքնըստինքյան հանգեցնում է նրան, որ մարզային բուժհաստատությունները թերի են ֆինանսավորվում և շատ դեպքերում հենց բժիշկներն են հիվանդներին ուղղորդում Երևան: Այս թվերը շարունակելով ասեմ, որ ծննդօգնության գումարների 31%-ը հատկացվում է մարզերին, 69%-ը` Երևանին, նույն համաչափությունը մանկաբուժության ոլորտում է, իսկ սոցիալապես և հատուկ խմբերում ընդգրկված հիվանդների ստացիոնար բուժման ֆինանսավորման 27%-ը բաժին է ընկնում մարզերին, 73%-ը` Երևանին:

Ես հասկանում եմ, որ Երևանում են տեղակայված որոշ նեղ մասնագիտական կլինիկաներ և այդ իսկ պատճառով, ուզենք, թե չուզենք որոշակի քանակով հիվանդներ դեռևս պետք է բուժվեն Երևանում: Խոսքս, մասնավորապես, Արյունաբանության, Ուռուցքաբանության, Ճառագայթային բժշկության կենտրոնների, մաշկավեներական դիսպանսերի և էլի այսպես մոնոպոլ ծառայությունների մասին է: Բայց մեր ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Երևան եկող բնակիչների շուրջ 40-50%-ը լիարժեք բուժում կարող է ստանալ իրենց բժշկական կենտրոններում: Ուրեմն, սա խնդիր է և լուծելի խնդիր և այս կապակցությամբ շատ արագ լուծումներ կառաջարկենք:

Նախարար Դ.Դումանյանը կարևորեց նաև ծննդօգնության խնդիրները:

- Վերջին 2-3 ամիսների ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ մարզային ծնունդների 35-37%-ն իրականացվում է Երևանում: Դեռևս 2008 թվականին ներդրվել է ծննդօգնության հավաստագրեր և մեր բոլոր հղիները, ըստ իրենց տրամադրված հավաստագրերի և ցանկության, ազատ կարող են ծննդաբերել ցանկացած բուժհիմնարկում` անվճար: Անցած տարվանից ներդրվեց նաև մանկաբուժության հավաստագիրը և մեր երեխաները ևս իրենց ծնողների ցանկությամբ կարող են բուժվել ցանկացած կլինիկայում: Բայց, եթե 2008 թվականին դեռևս մարզային կառույցներ, վերազինված, արդիականացված կլինիկաներ չունեինք, ապա այս ընթացքում 12 մարզային կենտրոններ ունենք և դրանց ծննդատներն այսօր Երևան քաղաքի լավագույն կլինիկաներին ոչնչով չեն զիջում: Մինչդեռ մարզերի ծնունդների 36-37%-ը Երևանում է անցկացվում, համապատասխանաբար, նույնքան տոկոս ֆինանսներ փոխհատուցվում է մայրաքաղաքի ծննդատներին: Հաջորդ խնդիրը, որ ինձ անհանգստացրեց այն էր, որ մարզերում և Երևանում ծննդօգնության ֆինանսավորման գները համաչափ չեն: Այսպես, նույն նորմալ ֆիզիոլոգիական ծնունդը մարզերում գնահատվում էր 97000 դրամ, Երևան քաղաքի որոշ ծննդատներում` 135000, տարբերությունը շուրջ 40000 դրամ է: Սա ևս պակասեցնում է մարզերի ֆինանսավորումը: Այս խնդիրն արդեն լուծված է:  Օգոստոսի 1-ին, ըստ նախարարի հրամանի, գները հավասարացվել են` և´ մարզերում, և´ Երևանում ծննդօգնությանը հատկացվող գումարները նույնն են` 107 հազար դրամ: Միայն այս հրամանով մինչև տարվա վերջ մեր մարզային ծննդատները լրացուցիչ120 մլն դրամ կստանան, իսկ մեկ տարվա կտրվածքով այդ գումարը կլինի 300 միլիոնի սահմաններում: Մենք հիմա նաև քննարկում ենք ինչպես ծննդօգնության, այնպես էլ մանկաբուժության հավաստագրերի տեղայնացման հարցը: 

Նախարար Դերենիկ Դումանյանն անդրադարձավ նաև օպտիմալացման, բժիշկների, բուժաշխատողների աշխատավարձերի բարձրացման խնդիրներին, հավաստիացրեց, որ համապատասխան տեսչական գործառույթներ իրականացնող խմբերը կմշակեն ծրագրեր առաջիկա 7-8 ամիսների և հետագա ժամանակահատվածի համար, ծրագրեր, որոնք կնպաստեն նշված խնդիրների լուծման գործընթացին:

Հարյուրօրյա պաշտոնավարման ընթացքում նախարարը գործընկերային հուշագրեր է ստորագրել Գերմանիայի և Իրաքի Հանրապետության առողջապահության նախարարների հետ, հանդիպել է Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի 430 շրջանավարտների հետ, նրանցից 30-ը իրենց համաձայնությունն են տվել աշխատելու մարզային կլինիկաներում, որը ինչ-որ կերպ մարզերի բժիշկների թափուր հաստիքների խնդիր է լուծում: 

- Համակարգում բեկում մտցնելու ժամանակն է և դա պետք է լուծենք բոլորս` և´ նախագահը, և´ համակարգը, վերջապես մենք բոլորս հաշվետու ենք ժողովրդին: Երբ որևէ ոլորտում նոր նախարար կամ ղեկավար է նշանակվում, առաջին հերթին, ժողովրդի մոտ է արթնանում այն հույսը, որ պետք է շատ արագ բոլոր խնդիրները լուծվեն: Բնականաբար, մեր և´ բնակիչները, և´ համակարգը ինձնից սպասելիքներ ունեն և ես պետք է աշխատեմ այդ սպասելիքներն արդարացնել: Մենք այսօր ունենք փայլուն բժիշկներ, տաղանդավոր մասնագետներ, ովքեր կարող են ապահովել եվրոպական բարձրակարգ բժիշկների մակարդակ: Մենք ունենք աշխատող համակարգ և պարտավոր ենք ի մի բերել մեր բոլոր ռեսուրսները, ներուժը և այդ հարցում ակնկալում ենք նաև զանգվածային լրատվամիջոցների աջակցությունը մեր ծրագրերի և խնդիրների լուսաբանման առումով, - նշեց նախարարը:

Վերջում նախարարը հանգամանորեն պատասխանեց լրագրողներին մտահոգող բոլոր հարցերին և պարզաբանումներ տվեց մի շարք խնդիրների շուրջ ծագած հարցադրումներին:  

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ